Nitro bileşikleri , bir veya daha fazla nitro fonksiyonel grubu (−NO<sub>2</sub>) içeren organik bileşiklerdir. Nitro grubu, dünya çapında kullanılan en yaygın eksplosoforlardan (bileşiği patlayıcı madde yapan fonksiyonel grup) biridir. Nitro grubuda güçlü bir elektron çeken gruptur. Bu özellik nedeniyle, nitro grubuna alfa (bitişik) olan C-H bağları asidik olabilir. Aynı nedenden dolayı, aromatik bileşiklerde nitro grubunun varlığı elektrofilik aromatik sübstitüsyonu yavaşlatsa da nükleofilik aromatik sübstitüsyonu kolaylaştırır. Nitro grupları, doğada nadiren bulunur ve nitrik asit ile başlayan nitrolama reaksiyonları tarafından neredeyse her zaman üretilir.
Aromatik nitro bileşikleri tipik olarak nitrolama ile sentezlenir. Nitrolama, elektrofil nitronyum iyonu (NO<sub>2</sub><sup>+</sup>) üreten bir nitrik asit ve sülfürik asit karışımı kullanılarak elde edilir:
<div>+
</div>En büyük ölçekte üretilen nitrolama ürünü, en fazla nitrobenzendir. Trinitrofenol (pikrik asit), trinitrotoluen (TNT) ve trinitrorezorsinol (stifnik asit) dahil olmak üzere birçok patlayıcı madde nitrolama ile üretilir.1 Halojenlenmiş fenollerden başlayan, aril-NO<sub>2</sub> grubunun yapımı için bir başka ama daha özel bir yöntem, Zinke nitrolamasıdır.
Alifatik nitro bileşikleri çeşitli yöntemlerle sentezlenebilir; önemli örnekler şunları içerir:
Alkanların serbest radikal nitrolaması.2 Reaksiyon, ana alkandan parçalar üretir ve farklı bir ürün karışımı oluşturur; örneğin, nitrometan, nitroetan, 1-nitropropan ve 2-nitropropan gaz fazında (örnk. 350-450 °C ve 8-12 atm) propanın nitrik asit ile reaksiyona sokulmasıyla üretilir.
Gümüş veya alkali nitrit tuzları ile halokarbonlar3 veya organosülfatlar4 arasındaki nükleofil sübstitüsyon reaksiyonları.
Nitrometan laboratuvarda sodyum kloroasetatın sodyum nitrit ile reaksiyona sokulmasıyla üretilebilir.5
β-nitro alkollerin8 veya nitroalkenlerin9 indirgenmesi.
Nitriller ve etil nitrattan 1011 oluşan α-nitro karboksilik asitlerin dekarboksilasyonu ile.
Nükleofilik alifatik sübstitüsyonda, sodyum nitrit (NaNO<sub>2</sub>) bir alkil halojenürle yer değiştirir. Adını Edmund ter Meer'den alan,12 Ter Meer reaksiyonunda (1876), reaktant bir 1,1-halonitroalkandır:
İlk yavaş ilerleyen aşamada, bir protonun nitroalkan 1'den bir karbanyon 2’ye, ardından, bir aci-nitro 3’e protonasyona ve sonunda 3.3’ün deneysel olarak gözlemlenen hidrojenin kinetik izotop etkisine dayanarak, klorun nükleofilik yer değiştirmesinin önlendiği reaksiyon mekanizması önerilmektedir.13 Aynı reaktant potasyum hidroksit ile reaksiyona girdiğinde, reaksiyon ürünü 1,2-dinitro dimerdir.14
Kloramfenikol, doğal yolla oluşan bir nitro bileşiğinin nadir örneğidir. En azından bazı doğal yolla oluşan nitro grupları, amino gruplarının oksidasyonu ile oluşur.15 2-Nitrofenol kenelerin toplanma feromonudur.
Nitro bileşiklerinin örnekleri doğada nadirdir. 3-Nitropropiyonik asit mantarlar ve bitkiler (Indigofera)de bulundu. Nitropentadesen, termitlerde bulunan bir savunma bileşiğidir. Nitrofeniletan Aniba canelilla’da bulunur.16 Nitrofeniletan, Annonaceae, Lauraceae ve Papaveraceae üyelerinde de bulunur.17
Tıbbi ilaçlarda nadiren kullanılmasına rağmen, nitro grubu mutajenisite ve genotoksisite ile ilişkilidir ve bu nedenle genellikle ilaç keşfi sürecinde bir yükümlülük olarak görülür.18
Nitro bileşikleri çeşitli organik reaksiyonlara katılır, en önemlisi, karşılık gelen aminlere indirgenmeleridir:
RNO<sub>2</sub> + 3 H<sub>2</sub> → RNH<sub>2</sub> + 2 H<sub>2</sub>O
Nitroalkanların α-karbonu biraz asidiktir. Nitrometan ve 2-nitropropanın pK<sub>a</sub> değerleri dimetil sülfoksit (DMSO) çözeltisinde sırasıyla 17.2 ve 16.9’dur. Bu değerler yaklaşık 11'lik bir sulu pK<sub>a</sub>’yı göstermektedir.19 Başka bir ifadeyle, bu karbon asitler sulu çözelti içinde protondan arındırılabilir. Konjuge bazına nitronat denir. Nitronatlar, nitroaldol reaksiyonu ve Nef reaksiyonunda ara ürün olarak oluşurlar.
Nitrometan, nitroaldol reaksiyonunda baz katalizatörü ile aldehitlere 1,2- konumunda eklenir. Benzer şekilde, Michael reaksiyonunda bir Michael vericisi olarak, alfa-beta doymamış karbonil bileşiklerine 1,4- konumunda eklenir. Nitroalkenler, enolat bileşikleri ile Michael reaksiyonunda Michael alıcılarıdır.2021
Birçok flavine bağımlı enzimler, alifatik nitro bileşiklerini daha az toksik aldehitler ve ketonlara yükseltgeyebilmektedirler. Nitroalkan oksidaz ve 3-nitropropiyonat oksidaz alifatik nitro bileşiklerini sadece yükseltgerken, glikoz oksidaz gibi diğer enzimlerin başka fizyolojik substratları da vardır.22
Aromatik nitro bileşiklerinin metal katalizörler aracılığıyla hidrojenle indirgenmesi anilinleri verir. Neredeyse tüm aromatik aminler (anilinler) nitroaromatiklerden türetilir. Bir farklılık, paladyumlu aktif karbon ve formaldehit aracılığıyla dimetilaminoaren oluşumudur:23
Leimgruber–Batcho, Bartoli ve Baeyer–Emmerling indol sentezleri aromatik nitro bileşikleri ile başlar. İndigo, Baeyer–Drewson indigo sentezi olarak bilinen bir reaksiyon kullanılarak kuvvetli bazik koşullarda orto-nitrobenzaldehit ve asetondan bir kondensasyon reaksiyonu yardımıyla sentezlenebilir.
Organo nitro bileşiklerinin patlayıcı made olarak ayrışması hem oksitleyicinin (nitro grubu) hem de yakıtın (hidrokarbon yerine geçen) aynı molekül içinde bağlandığı redoks reaksiyonlarıdır. Patlama işlemi, moleküler azot (N<sub>2</sub>), karbon dioksit ve su dahil olmak üzere oldukça kararlı ürünler oluşturarak ısı üretir. Bu kararlı ürünler ılıman sıcaklıklarda gaz olduğu için, bu redoks reaksiyonunun patlayıcı gücü artar. Birçok temas patlayıcı maddeler nitro grubunu içerir.
Orijinal kaynak: nitro bileşiği. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Gerald Booth, "Nitro Compounds, Aromatic", in Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry, 2005, Wiley-VCH, Weinheim. ↩
3-Hexene, 3,4-dinitro- D. E. Bisgrove, J. F. Brown, Jr., and L. B. Clapp. Organic Syntheses, Coll. Vol. 4, p.372 (1963); Vol. 37, p.23 (1957). (Article ) ↩
José Guilherme S. Maia, Eloísa Helena A. Andrade "Database of the Amazon aromatic plants and their essential oils" Quim. Nova, (2009) 32(3), 595-622, 2009 1 ↩
Klaus Kubitzki, Jens G. Rohwer, Volker Bittrich "Flowering Plants • Dicotyledons: Magnoliid, Hamamelid and Caryophyllid Families" 1993, Springer-Verlag, Berlin ↩
Organic Syntheses, Coll. Vol. 5, p.552 (1973); Vol. 47, p.69 (1967). http://orgsynth.org/orgsyn/pdfs/CV5P0552.pdf ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page